در زمان شاه به طور نسبی و با توجه به شرایط فرهنگی- اجتماعی حاکم تعداد کمونیست ها در ایران خیلی زیاد بود. من فکر می کنم دلیل اصلی این پدیده این بود که کسانی که با اسلام و کلاً با مذهب و با سنن مذهبی مشکل پیدا می کردند، در عمل دو راه بیشتر نداشتند: یا به ناسیونالیسم، عرب ستیزی و فاشیسم روی بیاورند (نمونه ی صادق هدایت) و یا به کمونیسم. و دومین راه به دلایل گوناگون از جذابیت بیشتری برخوردار بود. خیلی ها هم بعد از تجربه ی فاشیسم در آلمان از فاشیسم روی برگرداندند و به جنبش چپ روی آوردند (نمونه ی احمد شاملو).
در واقع برای کسانی که با اسلام و مذهب مشکل
داشتند، راه دیگری برای فعالیت اجتماعی و پیوستن به افراد هم نظر وجود نداشت. معدود
افرادی هم بودند که سعی می کردند از طریق علمی و دانشگاهی فعالیت کنند، ولی این ها
استثنا بودند و خودشان هم معمولا به یکی از دو ایدئولوژی مذکور گرایش داشتند،
مانند عبدالحسین زرین کوب نویسنده ی کتاب "دو قرن سکوت" که افکار
ناسیونالیستی و عرب ستیزانه داشت.
سوالی که باقی می ماند، این است که چرا فقط این دو
ایدئولوژی در ایران نسبتا زیاد طرفدار داشتند و چرا جنبش های لیبرال و دمکراسی
خواهانه در ایران به طور گسترده پا نگرفته بودند. دلیل آن می تواند این باشد که فرهنگ
حاکم بر جامعه ی ایرانی بسیار خشن بود و با گرایشات دمکراتیک و فردگرایانه سنخیتی نداشت. جامعه ی ایران هنوز هم به سختی
آزادی های فردی را می پذیرد. این را می توان به وضوح در روابط خانوادگی مشاهده
کرد. آن نوع آزادی ای که برای نمونه چپ ها از آن طرفداری میکردند، با آزادی هایی
که بر بستر لیبرالیسم در کشورهای غربی شکل گرفته، کاملا متفاوت بود. آزادی برای
نیروهای چپ به معنای "دیکتاتوری پرولتاریا" بود و جنبش های دمکراتیک و
آزادیخواهانه ی لیبرال از نظر آنان دشمن تلقی می شدند.
خوشبختانه امروز دیگر کسی مجبور نیست به دلیل
مخالفت با اسلام و مذهب حتما به ناسسیونالیسم یا کمونیسم روی بیاورد و خود
بیخدایان یا مخالفین مذهب تبدیل به یک جنبش اجتماعی فراگیر شده اند. از طرف دیگر
در جامعه ی ایرانی نیز جنبش های اجتماعی بسیاری بر بستر لیبرالیسم شکل گرفته اند
(مانند جنبش های دفاع از حقوق بشر، حقوق زنان، حقوق همجنسگرایان، حقوق کودکان و
غیره)، که بسیاری از کسانی که با اسلام ومذهب مشکل دارند، می توانند به آن
بپیوندند.
.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر